Psychologiczne aspekty w trychologii… Trichotillomania – czyli o impulsywnie utraconych włosach

Zrozumieć zjawisko

Do tej pory opisanych jest przynajmniej kilka zaburzeń (np. dysmorfofobia, zespół Münchhausena, dermatoza arteficjalna), spośród których szczególną uwagę w kontekście trychologii zwraca – wstydliwa dla pacjenta – trichotillomania (hair pulling disorder według DSM-V) – będąca według Hallopeau nieodpartym pragnieniem wyrywania sobie włosów. Zachowanie to występuje na skutek zaburzenia kontroli impulsów i odczuwania nieodpartej konieczności rozładowania napięcia (cierpienia), aby w efekcie móc osiągnąć indywidualną przyjemność (zadowolenie). Niestety, poza ulgą owa kompulsywna aktywność prowadzi do zauważalnej utraty włosów oraz w dalszej perspektywie do łysienia. Pomimo że pacjenci najczęściej skupiają się na owłosionej skórze głowy, w spektrum ich destrukcyjnych działań znajdują się także inne owłosione części ciała (np. brwi, rzęsy, broda, pachy, okolice łonowe). Samo wyrywanie włosów, trwające nierzadko kilka godzin w ciągu doby, okazuje się początkiem cyklu zachowań, ponieważ całokształt czynności przyjmuje charakter rytuału, którego następnym etapem może być zabawa włosami, gryzienie, żucie, a nawet połykanie (trichofagia). W tym świetle niezwykle ważne okazuje się właściwe rozpoznanie, pozwalające podjąć zindywidualizowaną pomoc, gdyż nieleczone zaburzenie zwykło prowadzić do trichobezoarów (tj. kamieni włosowych), związanych np. z zaparciami, perforacją jelit, żółtaczką mechaniczną, uszkodzeniami skóry, bliznowaceniami oraz pogłębiającymi się zaburzeniami funkcjonowania społecznego (np. fobie społeczne), rodzinnego, zawodowego i osobowościowego.

Etiologia i obraz pacjenta

Przyjmuje się, że szczyt zachorowań przypada między 4. a 17. rokiem życia, a średni wiek ujawniania się objawów choroby to 11–13 lat (wiek nastoletni). W charakterystyce rodziny osób dotkniętych trichotillomanią zauważa się pewne specyficzne tendencje. Wzór matki objawia się w ambiwalentnym stosunku do dziecka, agresywnością, krytycyzmem, nietolerancyjnością oraz nadopiekuńczością. Z kolei ojciec to najczęściej pasywno-agresywny, wycofujący się i trzymający na uboczu członek rodziny. Opisując etiologię zaburzenia, specjaliści wyróżniają wymiar biologiczny i genetyczny (np. badanie bliźniąt monozygotycznych i ewentualnych mutacji genetycznych, zmian hormonalnych), psychologiczny (w oparciu o mechanizmy funkcjonujące w zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych) oraz środowiskowy nawiązujący do pierwszej samotności dziecka (np. pozostawienie dziecka samego w domu), izolacji czy separacji. Trichotillomanię definiuje się także w odniesieniu do jej podtypów. Abstrahując od ustalanego szczytu zachorowań, wyróżnia się najłagodniejszy typ o tzw. wczesnym początku (poniżej 8. roku życia), w którym chorzy najczęściej nie są poddawani specjalistycznemu leczeniu z uwagi na samoograniczający się charakter zaburzenia. Nieuświadomiony przez pacjenta typ objawów automatyczny obejmuje ok. 75% wszystkich zachorowań i ujawnia się głównie podczas codziennych aktywności, np. oglądania telewizji, czytania czy jazdy samochodem. Istnieje także podtyp skoncentrowany, gdzie chory kieruje swoją uwagę na wykonywaną czynność wyrywania włosów lub bawienia się nimi, a poprzedzeniem tego aktu jest narastające napięcie, które musi zostać rozładowane. W rzeczywistości klinicznej trichotillomania częściej dotyka kobiet, chociaż w przypadku mężczyzn, z uwagi na swobodniejszą możliwość utajenia objawów (np. przez golenie głowy lub podobieństwo do łysienia androgenowego), rzadziej dochodzi do rozpoznania. Cechą wspólną populacji chorych jest ogólna nerwowość i niespokojność, rozdrażnienie, łatwe uleganie wpływom zewnętrznym, przez co pojawia się zwiększona impulsywność, agresja w stosunku do innych i/lub do siebie samego, zmniejszona motywacja do pracy, niskie poczucie własnej wartości. Osoby postrzegane są jako zbuntowane, niepoddające się ustalony...